Met zijn gedrongen lichaam, kort kapsel en licht ongeruste blik viel hij uit de toon op het vliegveld waar ik hem toevallig tegenkwam. Zijn T-shirt en jeans kunnen niet verhullen dat hij anders is. Hij is een Yawalapiti, een inheemse Braziliaan uit het beschermde gebied Parque Indígena do Xingu en zijn naam is Anuiá Amarü.
Anuiá heb ik in januari 2017 leren kennen op een Encontro Multiétnico, een multi-etnisch treffen. Hij was daar met zijn familie en vrienden en andere representanten van inheemse volken die verspreid leven over het land. Hij bleef alleen achter voor het dansfestival erna en deed mee aan de workshops. De folkloredans van de Turken, de soefidans van de vrouwen uit Mayotte. Ik sprak met hem over zijn instrument, de fluit, Huka-Huka, de oca (hut) en over mobieltjes! Ha, en jij maar denken dat de inheemse bevolking achterloopt…
Eind januari was ik op een prachtige natuurlocatie in Imbassaí in de Braziliaanse staat Bahia waar jaarlijks het festival Dançando pela Paz (dansend voor de vrede) plaatsvindt. Dansend voor de vrede… hmm, klinkt dat niet een beetje zweverig? Ja, dat dacht ik ook, maar warempel, wat een geweldig festival! Er komen niet veel mensen op af; het wordt nauwelijks gepromoot. Het is zoals organisator Glaucia Rodrigues zelf zegt ‘een besloten festival’, en ‘ja’, bevestigt ze mijn observatie, ‘er komen meer vrouwen dan mannen, waarschijnlijk omdat vrouwen er meer voor open staan’, voegt ze eraan toe. Op het programma van het festival waar de kringdans centraal staat, staan internationale en nationale artiesten om workshops en uitvoeringen te geven. Daarnaast zijn er ook interessante exposities, (filosofische) lezingen en debatten.
Rodrigues heeft dit jaar voor het eerst de Encontro Multiétnico aan het programma toegevoegd. Eigenlijk staat het los van het festival, maar geïnteresseerden waren van harte welkom. Representanten van zes verschillende indianenvolkeren, Kamaiurá, Kalapalo, Yawalapiti, Tupinambá, Guarani M’bya en Kayapó-Mebengokré, kregen de gelegenheid om met elkaar in gesprek te gaan over hun strijd voor het behoud van hun identiteit en leefruimte. Ik heb er nooit zo bij stil gestaan maar het aantal inheemse volkeren is in 500 jaar tijd schrikbarend geslonken van meer dan 1.400 tot een kleine 300. Driehonderd! Er zijn vandaag de dag nog 300 verschillende indianenvolkeren in Brazilië! Ze hebben allemaal een eigen taal en eigen cultuur. Hoewel het merendeel van de Brazilianen gemixt bloed heeft met altijd wel een paar procent inheems bloed, heeft het nauwelijks weet van zijn eigen afkomst.
De inheemse bevolking wordt niet voor vol aangezien, het zijn tweederangsburgers. Als ze bijvoorbeeld protesteren tegen de Belo Monte dam in de Xingu-rivier, worden ze genegeerd. Ze houden volgens de regering de ontwikkeling en de groei van het land tegen. Je kunt het vergelijken met de oliepijpleiding en de Sioux in Amerika. Het is een respectloze visie ten opzichte van de inheemse bevolking en de natuur.
De Xingu leven beschermd in het park, maar er zijn volkeren die opgejaagd worden. Als ze kunnen aantonen dat hun land door de boeren onwettig in beslag is genomen, is er een wet die hen het land weer terug kan geven. Maar hoe bewijs je dat? Onder de toenmalige regering (Temer) werd deze wet zelfs teruggedraaid – onder de huidige regering (Bolsonaro) lopen de inheemsen zelfs gevaar. Sommigen leven in de periferie omdat ze nergens meer terecht kunnen. Het is triest te bedenken dat er zoveel kennis verloren gaat als een volk langzaam verdwijnt.
Dat zo’n beetje iedereen naar elkaar toegroeide tijdens de Encontro Multiétnico was heel bijzonder. De inheemsen deden goed zaken en verkochten verentooien in alle soorten en maten, kettingen en lichaamsbeschilderingen. Ook onderling wisselden ze dingen met elkaar uit. Iedereen deed mee aan de kringdansen. Het is niet alleen ontzettend leuk en goed voor de conditie, het is de beste manier om te connecten.
Om één persoon kon je niet heen, Anuiá. Die zag je echt overal aan meedoen. Het was heel interessant om met hem te praten over zijn leven. Hij is verpleger en heeft veel levens gered. Vroeger was hij kampioen Huka-Huka en daarom zeer geliefd bij de vrouwen. Toen hij puber was heeft hij twee jaar in afzondering geleefd. Alleen zijn ouders kwamen langs en hij mocht alleen vis en tapioca eten. Hij leerde fluit spelen van zijn oom, maar dat mocht niemand weten. De vrouwen al helemaal niet. Waarom dat zo is, werd me niet duidelijk. De rituelen en de verhalen zijn allemaal nauw verwant aan de natuur en de kosmos. Wat ik heb gezien en gehoord is nog maar een tipje van de sluier. Er is nog zoveel meer te leren…